Çilek (Fragaria xananassa), yüzeysel kök yapısında, otsu bir bitki olup; lezzeti, besin değeri ve ticari potansiyeli göz önüne alındığında dünyanın en çok sevilen meyveleri arasındadır. Başarılı bir çilek yetiştiriciliği için doğru çeşidin seçimi yanında, toprak koşullarının uygun olması, sulama, gübreleme ve doğru dikim zamanı önemlidir.
Temel Yetiştirme Koşulları ve Çileğin Sevdiği Şeyler
Çilek En Çok Neyi Sever?
Çilek bitkisi için en ideal koşullar;:
- Toprak: Süzek (iyi drene edilmiş),hafif ve kumlu-tınlı toprakları sever. Toprağın kireç oranının düşük olması gerekir. İdeal toprak pH’ı ise 6.5 – 7.5 arasında olmalıdır.
- Işık: Çilek bitkisi ve meyvelerinin bol güneş görmesi verim için önemlidir. Güneş ışığını almayan fidelerde alanlara oranla ciddi fark gözlemlenir.
- Sıcaklık ve Soğuklama: Çilek bitkisi genel olarak -10°C’ye kadar dayanabilir. Fakat bol ve kaliteli ürün için bitkinin yaklaşık 400-500 saat soğuklamaya ihtiyaç duyar. Genel olarak yetiştiricilikte önemli olan ilkbahar geç donları çilek bitkisinin çiçeklerine de zarar verebileceği için dikkat etmek gerekir.
- Nem: Aşırı sulamadan kaçınmak gerektiği gibi toprak nemini ölçen cihazlar yardımıyla kontrollü olarak toprak nemli tutulmalıdır.
Çilek En Çok Hangi Gübreyi Sever?
Özellikle çilek bitkisinin meyve kalitesi ve verimi için potasyum (K) ve fosfor (P) açısından zengin toprakları-ortamı sever. Bunun yanında, toprağın organik madde miktarını arttırmak bitki gelişimine büyük katkı sağlayan iyi yanmış çiftlik gübresi verilmesi gerekir. Bitkinin vejetatif gelişimi için Azot (N) da gerekli olduğu gibi aşırı kullanımı meyva kalitesinin düşmesine sebep olur. Dengeli ve toprak analizi sonuçlarına göre bitkinin alabileceği formda NPK (Azot-Fosfor-Potasyum) gübreleme programı uygulanmalıdır.
Çilek Dikimi ve Bakımı
Çilek Hangi Ayda Dikilir?
Bölgenin iklim koşulları ve yetiştirme şekline (açık alan, örtü altı) göre çilek dikim zamanı değişiklik gösterir:
- Yaz Dikimi (Frigo Fide ile): Ilıman bölgelerde Ağustos – Eylül aylarında dikim yapılabilir. Bu aylarda yapılan dikimde ilk yıl erken hasat edilebileceği gibi alınan verimde yüksek olabilir.
- Kış Dikimi: Akdeniz iklimi gibi ılıman bölgelerde Aralık – Ocak aylarında dikim yapılır. Dikim yapılan fidenin tutma oranı yüksektir.
- İlkbahar Dikimi: Kış ayları soğuk geçen bölgelerde Mart – Nisan aylarında dikim yapılır. Bu zamanda yapılan dikimden alınacak verim bir sonraki yıldır.
Çilek Kaç cm Ara İle Dikilir?
Çilek dikim mesafesi kullanılacak çeşide ve yetiştirme sistemine göre (sıra usulü, masura) değişkenlik gösterir.
- Genel olarak, sıra üzeri 25-30 cm ve sıra arası 30-45 cm aralık olacak şekilde dikim yapılır.
- Dekara (1.000 m²) ortalama 6.000 – 8.000 adet fide dikilir.
Çileğin Dekara (1.000 m²) Besin ve Gübre İsteği
Çilek bitkisi, besin maddesi ihtiyacı ve toprak yapısının iyileştirilmesi bakımından titizlikle takip edilmesi gereken bir bitkidir.
1.Çilek Yetiştiriciliğinde Kullanılacak Organik Gübre Miktarı Ne Olmalıdır? (Çiftlik Gübresi)
Çilek bitkisi, süzek ve organik maddece zengin toprakları sever. Bitkinin bu ihtiyacını karşılamak ve ve toprak yapısının fiziksel özelliklerini iyileştirmek için iyi yanmış çiftlik gübresi kullanılır.
Dekara İyi Yanmış Çiftlik Gübresi Ne Kadar Atılmalıdır?
- Miktar: Dekara (1.000 m²) ortalama 4 – 5 ton (4.000 – 5.000 kg) iyi yanmış çiftlik gübresi uygulanması tavsiye edilir.
- Önemli Notlar:
- Yanmış Olmalı: Kullanılan çiftlik gübresinin kesinlikle iyi yanmış olması gerekir. Taze gübre kullanmak ortamdaki tuz miktarını arttırdığı gibi yabancı ot tohumlarının da tarlaya taşınmasına neden olarak verimde düşüşe neden olacaktır.
- Uygulama Zamanı: Çilek yetiştiriciliğinde kullanılacak çiftlik gübresi dikim işleminden yaklaşık olarak 1-2 ay önce tarlaya eşit miktarda olacak şekilde yayılmalı ve toprağın derin işlenmesi (sürülmesi veya freze çekilmesi) esnasında toprakla homojen şekilde karıştırılmalıdır
2. Çilek Yetiştiriciliğinde Kullanılacak Mineral Gübre Miktarı Ne Olmalıdır (Kimyasal Gübreler)
Çilek yetiştiriciliğinde verimli bir sezon için uygulanması gereken temel besin elementleri aşağıda belirtilen şekilde olmalıdır; Azot (N), Fosfor (P) ve Potasyum (K).
| Besin Elementi | Rolü ve İsteği | Dekar Başına Ortalama Saf Madde İsteği (Yıllık) |
| Azot (N) | Yaprak ve kol gelişimini sağlar. Aşırı verilmesi fazla kol oluşumuna neden olacağından meyve kalitesinin düşmesine neden olur. | 8 – 12 kg/dekar |
| Fosfor (P₂O₅) | Kök gelişimi, çiçeklenme ve meyve tutumunu teşvik eder. | 8 – 10 kg/dekar |
| Potasyum (K₂O) | Çilek için en önemli besin elementidir. Meyvenin tadını, rengini, kalitesini belirlediği gibi raf ömrünü da uzatır. | 12 – 18 kg/dekar |
Uygulama Şekli ve Zamanlaması:
- Taban Gübrelemesi (Dikim Öncesi): Fosfor ve Potasyum gübrelerinin büyük bir kısmı dikimden önce çiftlik gübresi ile birlikte toprağa karıştırılarak , azotun ise sadece küçük bir kısmı (temel atım) taban gübrelemesi olarak uygulanır.
- Üst Gübreleme (Gelişim Döneminde): Azotlu ve Potasyumlu gübrelerin kalan kısmı, bitkinin gelişim dönemleri baz alınarak (özellikle damlama sulama ile) düzenli aralıklarla eşit bir şekilde verilir.
- Gelişim Dönemi: Azot ağırlıklı gübreler
- Çiçeklenme ve Meyve Yükü Dönemi: Potasyum ağırlıklı gübreler üzerine yoğunlaşılır.
3. Diğer Elementler ve PH Etkisi
- pH Etkisi: Çilek hafif asidik (pH 6.5-7.5) bünyeli toprakları sevdiği için, gübreleme işlemi sırasında toprağın pH dengesini bozacak aşırı kireçli gübrelerden kaçınılmalıdır.
- İz Elementler (Mikro Elementler): Bor, Kalsiyum, Magnezyum gibi mikro besin elementleri de özellikle çiçeklenme ve meyve sertliği için önemlidir. Bunlar genellikle yapraktan veya damlama sulama ile birlikte verilmesi daha uygundur.
Tavsiye: Ticari bir yetiştiricilik yapılacaksa, gübre programınızı belirlemeden önce mutlaka toprak analizi yaptırmak önemlidir. Analiz sonuçlarına göre verilecek saf besin madde miktarları optimize edilerek verilmelidir. Gereksiz gübre kullanımı girdi maliyetini arttıracağı gibi toprağın pH derecesini de etkileyeceğinden verimde de düşüşe neden olacaktır.
Çileğe Kaç Günde Bir Su Verilir?
Yüzeysel bir bitki olan çilek için toprak neminin korunması önemlidir.
- Yaz aylarında ve kurak dönemlerde toprağın nem durumu gözlemlenerek her gün veya gün aşırı sulama gerekebilir. Özellikle yaz dikimi fidelerinin tutması için ilk 15 gün günde 2-3 defa sulama yapılmalıdır.
- Sulama sıklığını belirlemek için parmak testi uygulanabilir.Yani toprağın 2-3 cm altı kurumuş ise sulama yapılmalıdır.
- Damlama sulama sistemi en etkili ve verimli sulama yöntemidir.
Yediveren Çilek Fidesi Nasıl Dikilir?
“Yediveren” (sürekli meyve veren) çilek fidesi, diğer çilek fideleri gibi dikilir:
- Kök Tuvaleti: Fide kökleri 8-10 cm kalacak şekilde kısaltılır.
- Bandırma: Mantari hastalıklara karşı önlem amaçlı kökler ilaçlı bir çözeltiye batırılabilir.
- Dikim: Fideler, kök boğazı (taç kısmı) toprağın yüzey kısmında kalacak şekilde dikilir. Ne çok derin ne de çok yüzlek dikim yapmamaya dikkat edilmelidir.
- Can Suyu: Dikimden sonrası bol miktarda can suyu verilmelidir.
Verim, Kazanç ve Çeşitler
1 Fide Çilek Ne Kadar Ürün Verir?
Dikilen fide çeşidine, yetiştirme tekniğine (topraklı/topraksız/sera), bakım koşulları ve sezon uzunluğuna bağlı olarak değişkenlik göstermekle beraber;
- Açık alanda (tarlada) iyi bir bakımla, bir çilek fidesinden sezon boyunca ortalama 300-1000 gr arasında ürün alınabilir.
- Profesyonel topraksız tarım (seracılık) tekniği ile verim 1000-1500 grama kadar çıkabilmektedir.
Çilek Yılda Kaç Defa Ürün Verir?
Çilek çeşitleri genellikle iki ana kategoriye ayrılır:
- Tek Ürün Veren (Haziran Taşıyanlar): Yılda bir kez, genelde ilkbahar sonu ve yaz başında (Haziran) ürün verir.
- Yediveren (Sürekli Meyve Veren): İlkbahardan sonbahara kadar, uygun iklim ve bakım koşullarında sürekli olarak ürün verir. Ticari yetiştiricilikte genellikle bu çeşitler kullanılır.
1 Dönüm Çilek Ne Kadar Kazandırır?
1 dönüm (1.000 m²) çilekten elde edilen kazanç; yetiştirme şekli (açık alan/sera), verim, ürünün satış fiyatı ve işletme maliyetlerine göre çok değişkenlik gösterir.
- Açık Alanda: Dekara (1000 m²) ortalama 3 – 8 ton arasında ürün alınabilir.
- Topraksız Serada: Dekara (1000 m²) ortalama10-12 tona ulaşabilir.
- Sonuç: Özellikle örtü altı ve topraksız tarım teknikleri ile çilek yetiştiriciliği para kazandırır.
En Verimli Çilek Hangisi?
Verimlilik dikim yapılacak bölge ve yetiştirme biçimine göre değişiklik gösterse de Türkiye’de ticari olarak popüler çeşitler şunlardır:
- Albion (Yediveren): Verimli olduğu kadar raf ömrü de uzundur.
- San Andreas (Yediveren): Verimi yüksek ve lezzetlidir.
- Rubygem ve Camarosa (Tek Ürün Veren): Özellikle erkenci hasat için tercih edilen çeşittir.
Çilek Verimli Olması İçin Ne Yapmalı?
Çilek yetiştiriciliğinde yüksek verim için ;
Doğru Çeşit Seçimi: Bölge iklimine ve pazar talebine uygun, hastalıklara karşı dirençli çeşit seçin.
- Toprak Hazırlığı: Organik maddece zenginleştirilmiş, süzek toprak koşullarını sağlayın (Gerekirse yanmış çiftlik gübresi kullanılabilir).
- Hastalık Kontrolü: Toprakta hastalık varsa fumigasyon veya solarizasyon işlemlerini uygulayın.
- Malçlama: Bitki diplerine siyah plastik örtü (malç) serin. Malçlama yabancı otları engellediği gibi toprağın da nemli kalmasını sağlar. Aynı zamanda meyvelerin çamurla temasını önleyerek kaliteyi arttırır.
- Gübreleme ve Sulama: Analiz sonuçları baz alınarak dengeli, zamanında ve uygun teknikle gübreleme ve düzenli damlama sulama yapın.
Diğer Önemli Konular
Türkiye’de En İyi Çilek Nerede Yetişir?
Türkiye’de çilek yetiştiriciliği birçok bölgede yapılabilir. Ancak Optimum verim, Akdeniz Bölgesi (özellikle Mersin ve Adana çevresi) erkenci ve yüksek kaliteli çilek yetiştiriciliği bakımından öne çıkar. Ürünün erken hasat edilmesi piyasa değerini yükseltir. Akdeniz bölgesini Ege ve Marmara bölgeleri takip eder.
Çilek Fidesinin Ömrü Ne Kadardır?
Bir çilek bahçesinin ekonomik ömrü genellikle 3- 4 yıldır. İlk yıl (özellikle yaz dikiminde) yüksek verim alınır. Verim genellikle 2. ve 3. yıllarda optimum seviyeye ulaşır.daha sonraki yıllar düşmeye başlar. Ticari işletmeler genellikle 3-4 yılda bahçeyi yeniler.
Altın Çilek Tohumu Nasıl Satın Alınır?
Altın çilek (Physalis peruviana) tohumları, geleneksel çilekten farklılık gösterir. Genellikle online satış platformları, güvenilir tohum ve fide satan internet siteleri veya bazı büyük yapı marketlerin bahçe reyonlarından temin edebilirsiniz.
Çilek Çeşitleri ve Sınıflandırılması
Çilek çeşitleri, meyve verme dönemlerine göre üç ana gruba ayrılır. Özellikle ticari yetiştiricilikte doğru çeşit seçimi, verimlilik ve pazar başarısı açısından önemlidir.
- Kısa Gün Çilek Çeşitleri (Tek Ürün Verenler)
Gün uzunluğunun kısa (genellikle kışa doğru) ve hava sıcaklığının düştüğü dönemlerde çiçek tomurcuğu oluşturur. Ürün hasadı ise genellikle bir sonraki yılın ilkbahar sonu/yaz başında (Mayıs-Haziran) gerçekleşir.
| Özellik | Açıklama |
| Meyve Dönemi | Kısa ve yoğun (Yılda tek hasat) |
| Tercih Edilen Bölge | Kışları soğuk geçen, karasal iklim bölgeleri |
| Popüler Çeşitler | Özellikleri ve Kullanım Alanları |
| Camarosa | Erken olgunlaşır, meyveleri sert, parlak ve yola dayanıklıdır. Ticari yetiştiricilikte yaygın olarak tercih edilir. |
| Festival | Konik şekilli ve yüksek verimli olan bu çeşit Camarosa’ya benzer meyve kalitesine sahiptir. |
| Fortuna | Kış-ilkbahar üretim bölgelerinde erkenci bir çeşittir. Büyük ve çekici meyvelere sahiptir. |
| Rubygem | Erkenci, tatlı ve iri meyveli bir çilek çeşitidir. Küllemeye karşı hassas bir çeşittir. |
2. Nötr Gün Çilek Çeşitleri (Yediverenler)
Nötr gün çilek çeşitleri gün uzunluğundan bağımsız olarak, sıcaklık uygun olduğu sürece çiçek tomurcuğu oluşturmaya devam ederler. Bu sayede ilkbahardan sonbahara kadar sürekli olarak ürün verebilirler. Ticari seracılıkta ve uzun hasat istenen bölgelerde sıklıkla tercih edilir.
| Özellik | Açıklama |
| Meyve Dönemi | Uzun süreli (İlkbahardan sonbahara kadar) |
| Tercih Edilen Bölge | Ilıman iklimler, örtü altı (sera) yetiştiriciliği |
| Popüler Çeşitler | Özellikleri ve Kullanım Alanları |
| Albion | Yüksek kaliteli, uzun konik, parlak ve çok lezzetli meyvelere sahip, raf ömrü uzundur. |
| San Andreas | Albion’a göre daha yüksek verimlidir. Meyveleri iri, sert ve güzel görünüme sahiptir. |
| Monterey | Yüksek verimli, meyveleri büyük, lezzetli ve parlak görünümlüdür. Gece sıcaklığının 15°C altına düştüğü yerlerde tercih edilir. |
| Sweet Ann | Verimi yüksek ve meyveleri tatlıdır. |
3. Uzun Gün Çilek Çeşitleri
Bu çeşitler, uzun gün koşullarında (yaz aylarında) çiçek tomurcuğu oluşturur. Türkiye’de ticari önemi Kısa Gün ve Nötr Gün çeşitlerine göre daha düşüktür.
Topraksız Tarımda Çilek Yetiştirme Maliyeti
Topraksız tarım (özellikle modern sera sistemleri), geleneksel yetiştiriciliğe kıyasla yüksek başlangıç ve işletme maliyetine sahiptir, fakat verim ve ürün kalitesi çok daha yüksektir.
DİKKAT: Aşağıda belirtilen maliyetler, piyasa koşulları, döviz kurları, kullanılan sera teknolojisinin modernliği (otomasyon düzeyi) ve inşaatın yapılacağı bölgeye göre değişkenlik gösterebilir. Belirtilen rakamlar bilgilendirme amaçlı olup, yatırım öncesi güncel tedarikçilerle çalışılmalıdır.
1. Sera Kurulum (Yatırım) Maliyeti (1 Dönüm – 1.000 m²)
Bu maliyet, seranın kendisini ve ilk donanımı içerir:
| Maliyet Kalemi | Modern Sistem Tahmini Fiyat Aralığı |
| Sera Yapısı (Konstrüksiyon) | $15-30$ USD/m² (Yaklaşık 450.000 – 900.000 TL/dönüm) |
| Gutter Sistemi (Taşıyıcı Oluklar) | $8.5-22$ USD/m² (Yaklaşık 250.000- 650.000 TL/dönüm) |
| Sulama/Gübreleme Otomasyonu | $3 -23$ USD/m² (Basit veya tam otomasyona göre değişir) |
| Substrat (Torba ve Perlit vb.) | Başlangıç maliyetine eklenmelidir. |
| Diğer Donanımlar | Isıtma, havalandırma, elektrik altyapısı (trafo vb.) |
| TOPLAM YATIRIM MALİYETİ | Çok Düşük Bütçe: 1.000.000 TL |
| Modern Gotik Sera: 2.000.000 TL ve üzeri | |
| (Fiyatlar kullanılan otomasyon ve döviz kuruna göre yükselebilir.) |
2. Yıllık İşletme (Üretim) Maliyeti (1 Dönüm)
Bu maliyet, seranın kurulduktan sonraki yıllık üretim ve operasyonel giderlerini içerir:
| Maliyet Kalemi | Tahmini Yıllık Gider (2024 Fiyatları baz alınarak) | Not |
| Fide Maliyeti | Yüksek verimli frigo fideler için m² başına $55- 65 (55.000-65.000 TL/dönüm) | Fide kalitesi verimi doğrudan etkiler. |
| Gübre ve Zirai İlaç | Yüksek verim için en önemli giderlerden biridir. (50.000-80.000 TL/dönüm) | Besin solüsyonu maliyeti. |
| İşçilik (Sürekli) | Bir personelin yıllık maliyeti (200.000 TL ve üzeri) | Birkaç dönüm için sabit personel gerekebilir. |
| İşçilik (Geçici/Hasat) | Hasat döneminde artan personel maliyeti (30.000-50.000 TL/dönüm) | |
| Enerji Giderleri | Elektrik (Sulama, otomasyon, aydınlatma) ve Isıtma (Yakıt) | Seranın büyüklüğü ve otomasyon düzeyine göre çok değişkenlik gösterebilir. |
| Görünmeyen Giderler | (Yakıt, yemek, nakliye, onarım vb.) |
Topraksız Tarımın Avantajı
Topraksız tarım, yüksek maliyetine rağmen şu avantajları sağlar:
- Yüksek Verim: Geleneksel tarıma göre 2-3 kat daha fazla ürün hasat etme imkanı sağlar.
- Erken Ürün: Ürünü erken hasat ederek yüksek fiyattan satış imkanı sağlar.
- Kaliteli Ürün: Hastalık riskinin düşük olduğu, meyve kalitesi ve raf ömrünün yüksek ürünler elde edilir.
- Su ve Gübre Tasarrufu: Kapalı sistem sayesinde %50’ye varan su ve gübre tasarrufu sağlar.
Marul Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır?
