Uzun ömürlü olması nedeniyle ölümsüz ağaç olarak isimlendirilen zeytin ağacının bakımı gerektiği gibi yapıldığında uzun dönem verimliliğini sürdürebilmektedir. Bu bakım işlemleri; sulama, gübreleme, toprak işleme, budama, yabancı ot kontrolü, hastalık ve zararlılarla mücadeledir. Bitkinin kuvvetli dal ve yapraklara sahip olması için yapılan işleme budama denir. Bu yazıda size zeytin ağacında budama nasıl yapılır? Zeytin ağacı budama sırasında ve sonrasında dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir sorularının cevaplarını vereceğiz.
Genel olarak ağaçlarda hayat devresi, gençlik, verimlilik ve yaşlılık olarak ayrılır. Bunlardan gençlik çağında kök sistemi, yaprak oluşumundan daha fazla bitki besin elementi çeker. Ağaç geliştikçe bu denge sağlanır ve meyve verimi vejatatif gelişmeyle paralel olarak artmaya devam eder. Yaşlılık devresinde vejatatif gelişme yavaşlar, meyve verimi düzensizleşir. Yaşlılık devresinde odun-yaprak ilişkisi önemli bir husustur. Yaprak/odun oranı yüksek olmalıdır.
Ağacın en üst ve yan kısımları güneş ışığını maksimum düzeyde aldığından verim düşük, zeytin daneleri iri ve yağ oranı yüksektir. Orta dış yüzeydeki meyve iriliği ve yağ oranı orta düzeydedir. Orta iç yüzeyde bulunan dallar az ışık alır. Meyve verimi az, yağ oranı düşüktür. Alt kısımdaki yatay dallar ise daha az ışık alır, erken yaşlanır. Verim yüksek, yağ kapasitesi düşüktür. Ağacın taç yapısı büyük ve fazla yapraklı ise terleme fazla olacağından su kaybına neden olacaktır. Bu durumda meyveler küçük ve yağ randımanı düşüktür.
Zeytin ağacı budama ışıktan maksimum yarar sağlamak için girintili-çıkıntılı budanmalıdır. Dik gelişen dallar meyve vermez. Bu dalların budanması gerekir.
Ağaçlar neden budanmalıdır?
1. Kısa sürede mahsule yatması ve uzun zaman mahsul çağında bulunması,
2. Ağaçların sağlam ve dengeli bir taç yapısına sahip olmasını sağlamak,
3. Kök ile taç arasında dengenin kurulması ve muhafaza edilmesi,
4. Yaprak miktarı/odun miktarı oranının yüksek tutulması ve odun miktarını azaltmak,
5. Sürgün ve meyve verme fonksiyonları arasında dengenin sağlanması,
6. Hasatta ve ilaçlamada kolaylık sağladığı gibi havalanma-ışık alma ve özümle yönünden de yarar sağlayacaktır.
7. Meyve veriminin artmasına paralel olarak ürün kalitesinde de standardın yakalanması.
Zeytin Ağacı Budama Ne Zaman Yapılmalıdır?
Zeytin ağaçlarında budama ilkbahar don tehlikesi geçtikten sonra sürgün büyümesi başlamadan önce yapılmalıdır. Budama sonrası bitkinin kendini toparlaması zaman alacağından don zararına maruz kalması kaçınılmaz olacaktır.
Budamanın düzenli olarak her yıl hafif de olsa yapılması gerekir. Aksi takdirde sert kesime neden olabileceğinden periyosite (alternans) artar. Periyosite bir yıl yüksek verim alıp diğer yıl verimde azalma meydana gelmesidir ki bu durum iyi bir bakım ile hafifletilebilir.
Ağaçta zeytin dal kanseri var ise kanserli kısımların temizlenmesi ve don zararı gören dal ve sürgünler Temmuz-Ağustos aylarında budanarak ayrılmalıdır.
Zeytin Ağacı Budama Sırasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
1. Budama sırasında mümkün olabildiğince az yara yüzeyi açmaya özen gösterilmelidir.
2. Ağaç su ihtiyacını karşılamış, toprak bünyesi zeytin ağacı için uygun ve gübreleme yapılmış ise hafif budama yapılmalıdır. Hasat sonrası ürünün miktar ve kalitesi iyi ise budama işlemi orta, sulama yetersiz yapılmış veya yağışlar yetersiz gelmiş ise ağır bir budama yapılmalıdır.
3. Kalın dal kesimi yapılacak ise kabuk sıyrılmalarına dikkat edilerek yük alma işlemi yapılmalıdır.
4. Özellikle zeytin dal kanseri görülen ağaçların budaması sonrası budama aletleri % 5’lik göztaşı eriğiyi, çamaşır suyu ve alevden geçirme işlemleri yapılarak diğer ağaçların budama işlemine geçilmelidir.
5. Ağaçların güneşten maksimum yararlanabileceği şekilde taçlandırma yapılarak budanması gerekir.
6. Yeni fidan dikimi tek gövdeli, topraktan 50 cm yüksekliğe kadar uç alma işlemi yapılmalı, fidan doruk dalı kesinlikle kesilmemelidir.
7. Yeni kurulan zeytin bahçesindeki ağaçlara 3. yılın sonunda şekil budaması yapılmalıdır. Fidanların 0,7-1 metre yüksekliğindeki gövdesinden farklı yönlere 3-4 ana dal olacak şekilde yön verilmelidir.
8. Yaprak/Odun oranının yüksek tutulmasına dikkat edilmelidir.
9. Budama sonrası açılan yaranın hızlı kapanması ve ileride dal-gövde kısmında kurumalar meydana gelmemesi için kalın dalların kesim yüzeylerine ‘’3 kısım bitkisel katran+1 kısım göztaşı ‘’ karışımı sürülmelidir.
10. Zeytin ağaçlarının diğer meyve ağaçlarından farkı, çok kuvvetli yada çok zayıf olduğu zaman aralığında değil orta kuvvetli olduğu zaman aralığında daha verimli olmasıdır.
Zeytin ağacı budama sonrası bordo bulamacı ile ilaçlanmalıdır. Bordo bulamacı;
• Dalların sıcak-soğuk hava zararından korunması,
• Budama sırasında oluşan yara yerlerinin kapanması,
• Ağacın hastalık ve zararlılardan korunmasını sağlayacaktır.
Budama sonrası artıklar malçlama işlemi ( budama artıkları kalın talaş haline getirilerek ağaçların altına serpilmesi) yapılarak tekrar kazanılmalıdır.